KOŚCIOŁY
Kościół Farny (Kościół główny miejski)
Centralnym punktem miasta, a zarazem najokazalszym zabytkiem miasta jest ruina kościoła farnego. W ówczesnym czasie Gubin był jednym z największych śląsko-łużyckich miast handlowych. Od drugiej połowy XIII wieku rozpoczęto rozbudowę późnoromańskiej bazyliki w stylu gotyckim, z powodu pożaru i zwiększenia się liczby parafian. Po rozbiórce bazylikowego korpusu kościoła, wzniesiono szerszy, halowy korpus, zwieńczony wielkim dwuspadowym dachem z korytkową dachówką. Nowy korpus był również trójnawowy. Prace budowlane trwające od końca XIV w. zakończono w 1557 roku. (zakończenie budowy wieży pokrycie kopuły na zwieńczeniu wieży). Ostateczny kształt i wystrój architektoniczny kościół otrzymał w 1844 roku.
Kościół miał formę trójnawowej świątyni halowej z krużgankiem obok chóru. Dach spoczywał na 15 filarach, powiązanych sklepieniami siatkowymi. Okna z witrażami po stronie południowej stanowiły dzieła sztuki z nowszych czasów i były prezentami bogatych mieszkańców miasta. Główny ołtarz kościoła pochodził z 1727 roku, obraz ołtarza charakteryzował się stylem barokowym. Jeden z dziewięciu kielichów mszalnych pochodził z roku 1401. Ambona z pozłacanymi drewnianymi elementami snycerskimi powstała w roku 1706, dziewięć żyrandoli w XVII wieku. W zakrystii był krucyfiks, cynowy dzbanek, pulpit do czytania, skrzynia i świecznik – przeważnie z XVII wieku.
W organach (budowniczy Heinze z Żar) w roku 1913 zamontowano napęd elektryczny, również dzwony zaczęto poruszać elektrycznie. Trzy dzwony (łącznie były cztery) przetopiono w 1917 na potrzeby I wojny światowej; w roku 1922 poświęcono nowe dzwony. Już w roku 1877 było oświetlenie gazowe, a światło elektryczne w 1925 r. Niemal naturalne wydaje się, że od 1896 r. kościół był ogrzewany. Był to największy (60 m długości, 30 m szerokości), najpiękniejszy i najwyższy kościół na Dolnych Łużycach z 1200 miejscami siedzącymi. Po stronie południowej kościoła od 1883 znajdowała się skromna tablica ku pamięci Johanna Franka (1618-1677, autor co najmniej 110 pieśni religijnych).
19 lutego 1945 roku kościół stanął w ogniu. Był pewnym celem radzieckiej artylerii. W centrum miasta dzień i noc szalały pożary.
Po wojnie ruina kościoła straszyła przez ponad 60 lat oczodołami wypalonych okien, bez dachu, z obsypującym się gzymsem. Ruiny służyły różnym celom. Koncepcji odbudowy było wiele, a kościół sypał się coraz bardziej, coraz wyraźniejsze były pęknięcia w jego nagich murach. Nawet któregoś roku organizatorzy corocznego święta miasta „Wiosna nad Nysą” zrezygnowali z ustawienia dużej sceny w bezpośrednim sąsiedztwie ruin. Podobno od głośnej muzyki mogły runąć. By zapobiec tragedii spowodowanej obsuwającymi się cegłami, starostwo powiatowe – właściciel obiektu, w 2003 roku ogrodziło ruinę płotem z siatki.
W 2005 nad farą zaświeciło się światełko. Proboszcz parafii pw. Trójcy Świętej ks. Zbigniew Samociak wstawił się za odbudową kościoła. Chciałby go udostępnić wszystkim mieszkańcom z obu stron Nysy. Dobra myśl ekumeniczna.
W połowie 2005 roku, 60 lat od zakończenia II wojny światowej, powołano do życia polską Fundację „Fara Gubińska Centrum Spotkań Polsko – Niemieckich” i niemieckie Stowarzyszenie Wspierające Odbudowę Fary w Gubinie. Pierwszy skład zarządu Fundacji tworzyli: Bartłomiej Bartczak (w 2006 roku wybrany na burmistrza miasta), Marcin Gierstun i Leszek Ochotny.
Na pierwsze efekty nie trzeba było długo czekać. Olbrzymi dźwig postawił 1 czerwca 2007 roku nowy hełm na odbudowanej kopule wieży kościoła. W tym samym roku wykonano remont korony murów, a wcześniej oczyszczono wnętrze kościoła, wywożąc setki ton gruzu. Kolejne lata powoli a systematycznie przywracają obiekt do życia. W latach 2011-2012 wykonano w wieży nowe betonowe stropy, także metalowe schody. W 2011 na wieżę wróciły nowe okna.
- W czerwcu 2008 roku ukazała się w polskim tłumaczeniu książka Andreasa Petera „Kościół farny w Gubinie”. Tytuł oryginału: „Die Stadt- Und Hauptkirche in Guben/Gubin”, Wydawca: Niederlausitzer Verlag, Guben – właściciel Andreas Peter.
Rok 2007 – prace konserwatorskie mające na celu naprawę murów kościoła
RYS HISTORYCZNY KOŚCIOŁA
Od XI wieku Przed lokacyjna świątynia
Około 1220 roku – istniała romańska świątyni
1242 Prepozyt w Gubinie, Hermann występuje jako świadek na dokumencie Dietrich von Briehna
1294 Udokumentowana pierwsza wzmianka o farze
1519 Początek rozbudowy o 8 filarów w zachodniej części
1562 Zamontowano okna w korpusie
1571 Ponowna wymiana pokrycia dachu
1580-1584 Budowa empor, zwiększenie ilości miejsc siedzących do 1768
1636 Odlano dwa dzwony dla fary
1720 Wykonanie barokowego ołtarza
1788 Wieża otrzymuje instalację odgromową
1842-1844 Gruntowna renowacja fary przez berlińskiego architekta Eduarda
Knoblaucha (m.in. przemurowanie otworów okiennych w kaplicach, zmiany wejść w elewacjach północnej i południowej
1896 Zamontowano centralne ogrzewanie
1897-1915 Fara otrzymała po stronie południowej siedem artystycznie wykonanych witraży okiennych
1922 Montaż trzech nowych dzwonów
1925 Zamontowano oświetlenie elektryczne, remont wiatrowskazu
1939 Nowe pokrycie dachu fary
1945 Pożar i zniszczenie fary podczas walk od lutego do kwietnia 1945 r.
1951 Zabezpieczenie oryginalnego sklepienia gotyckiego
1970-1971 Prace archeologiczno-architektoniczne w bezpośrednim obrębie fary prowadzone przez dział ochrony zabytków z Poznania
2005 Powstanie „Fundacji Fary Gubińskiej Centrum Spotkań Polsko-Niemieckich” w Gubinie oraz „Stowarzyszenia Wspierającego Odbudowy Fary w Gubinie” w Guben
2006 Oficjalne rozpoczęcie prac budowlanych na wieży
2007 01 czerwca nałożenie nowego hełmu na wieżę fary. Zabezpieczenie i przemurowanie korony murów, usunięcie grożących zawaleniem resztek sklepień
2008 Uszczelnienie pomieszczeń zakrystii, zabezpieczenie arkad wewnętrznych. Skanowanie laserowe ścian oraz georadarowe badanie podłoża. Nowe mury w prezbiterium odsłonięto podczas prac archeologiczno-antropologicznych
2010 Rozpoczęcie realizacji projektu „Renowacja Wieży Kościoła Farnego w Euromieście Gubin-Guben – warsztaty trans granicznego rozwoju sztuki i nauki
02.06.2013 Udostępnienie wieży Kościoła Farnego na punkt widokowy
23.09.2013 Ogłoszenie wyników Międzynarodowego Konkursu Architektonicznego na Opracowanie Koncepcji Urbanistyczno-Architektonicznej Fary Gubińskiej, jako Centrum Kultury i Komunikacji. Nagroda I – Heinle Wischer und Partner Architekci Sp. Z o. o. Wrocław za prawidłowe podejście do problemu zmiany przeznaczenia budowli, bez naruszania tkanki historycznej i wielofunkcyjność powierzchni sali koncertowej.